Cmentarz więzienny w Strzelcach Op. Minął drugi tydzień prac.

Minął drugi tydzień (02-07.08.2021) prac ekshumacyjnych na terenie cmentarza więziennego w Strzelcach Opolskich.

Dopiero, co dnia 4 sierpnia 2021 roku ukazał się reportaż w Radiu Opole na temat pierwszych wyników przeprowadzonych prac (audycja do wysłuchania tutaj: Są pierwsze wyniki prac...), a już wieczorem tego samego dnia, ku naszemu zdziwieniu pojawiły się pierwsze niespodzianki i wątpliwości… Ale po kolei.

Do tego czasu udało się Fundacji Silesia odsłonić niemal cały teren, na którym znajdował się więzienny cmentarz. W pierwszym tygodniu prace trwały przy pomocy ciężkiego sprzętu. Gdy ukazało się kilkadziesiąt zarysów jam grobowych – miejsc, w których spoczywają szczątki zmarłych, przystąpiono do pracy ręcznej. Na podstawie pierwszych odkryć możemy przypuszczać, że groby te pochodzą najprawdopodobniej z początku XX wieku. Odsłonięto także szczątki dwóch niemieckich żołnierzy, którzy pogrzebani byli w płytkim grobie (w miejscu, gdzie najpewniej obok znajdowała się cmentarna brama) przez mieszkańców miasta, zapewne jeszcze podczas mroźnej zimy 1945 roku. Przy ich szczątkach oprócz nieśmiertelnika odkryto także wymienne elementy do maski przeciwgazowej oraz odznakę partyjną NSDAP.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Pomimo przekopania i sprawdzenia większości terenu, na którym znajdował się cmentarz więzienny oraz jego najbliższych okolic, nie udało się jak do tej pory odnaleźć miejsc, które mogłyby wskazywać na pochówki członków polskiego antykomunistycznego podziemia bądź też Belgów i Holendrów, uwięzionych w strzeleckim więzieniu w ramach akcji Noc i Mgła (Nacht und Nebel), z których część straciła w nim życie i najprawdopodobniej została na zawsze. Prowadząc dalsze prace mamy na uwadze także ten wątek. Część mogił znajduje się również pod betonowym ogrodzeniem dawnego boiska piłkarskiego, które zostało utworzone na części cmentarza – widoczne są zarysy jam grobowych wystających spod ogrodzenia. Część pochówków najpewniej jest także pod chodnikiem, znajdującym się obok ulicy Powstańców Śląskich. Na starej mapie, którą posłużono się wyznaczenia miejsca gdzie znajdował się cmentarz wyraźnie widać, że jego zarysy sięgały aż do ulicy. Po wojnie ulicę poszerzano kilkukrotnie, powstał także chodnik. Czas pokaże, czy będzie można wydobyć szczątki tam spoczywające oraz czy będzie możliwa ich identyfikacja. Po wstępnych rozmowach przeprowadzonych w piątek 6 sierpnia ze starostą strzeleckim Józefem Swaczyną, istnieje duża nadzieja na wydobycie szczątek znajdujących się pod chodnikiem.

W drugim tygodniu prac ekshumacyjnych, w ramach praktyk uczestniczyli w nich studenci archeologii i antropologii z Uniwersytetów z Opola i Wrocławia. Już po pierwszych odsłonięciach szczątków zmarłych można było zaobserwować, że więźniowie byli grzebani nago, w zwykłych drewnianych trumnach, praktycznie bez niczego. Nie odnaleziono przy nich nawet jednego małego guziczka. Jeden z grobów, w którym znajdowały się szczątki był bardzo płytki. Po odsłonięciu zalegającej ziemi okazało się, że w trumnie leży człowiek po dekapitacji. Jego głowa była oderwana i rozbita na kawałki. W innych grobach sprawa nie wyglądała aż tak drastycznie, choć szczątki znajdowane są w różnych pozycjach. Prosto mówiąc, tych zmarłych wrzucano w trumnach do tych grobów, nic nie układano. Tak, jak ich wrzucono do grobu, tak też w trumnie ciało nieboszczyka się przewracało, więc i szczątki są różnie ułożone.

W ciągu kilku kolejnych dni powinno zostać ekshumowanych większość szczątków. Zostaną one poddane badaniom antropologicznym, które pozwolą określić wiek zmarłych, choroby na jakie cierpieli oraz najprawdopodobniejsze przyczyny śmierci.

Jedne z pierwszych odkrytych szczątek wzbudzają spore wątpliwości. Zarys jamy grobowej był bardzo delikatny, znaleziono tylko kilka gwoździ. Wyglądało to tak, jakby ktoś na szybko i od niechcenia wykonał tę trumnę i pogrzebał umieszczone w nich zwłoki. Pochówek ten również nie był głęboki, znajdował się około 40 centymetrów pod powierzchnią. Dodatkowo czaszka szkieletu była bardzo mocno zniszczona, jakby celowo została przygnieciona kamieniem lub o ten kamień roztrzaskana. Cechy, które udało się określić antropologom do tego szkieletu są cechami typowo żeńskimi. Jest to dodatkowa niespodzianka, która nie pasuje do układu tego, wydawałoby się męskiego cmentarza. Szczątki te zostaną poddane szczegółowym badaniom antropologicznym w ciągu najbliższych dni. Czaszka zostanie złożona w celu ustalenia, czy uraz głowy był przyczyną zgonu, czy też powstał już po śmierci.

Kolejną z niespodzianek, którą odkryto w jednej z jam grobowych były szczątki zmarłego zaopatrzone w srebrny krzyżyk, medal oraz odznaczenie, które udało się wstępnie zidentyfikować jako pruską gwiazdę Breslauer Kriger-Verein (Wrocławskie Stowarzyszenie Weteranów). Nie miał na sobie śladów ubrań (jak większość odkrytych dotychczas szczątków), co wskazuje że był to więzień, którego jako weterana wojennego potraktowano z honorami. Istnieją podejrzenia, że jest to weteran wojny prusko-francuskiej z 1870 roku, jednak na szczegółowe i dokładne wyniki przyjdzie nam jeszcze nieco poczekać. Po dokładniejszych oględzinach srebrny krzyżyk okazał się typowym krzyżykiem trumiennym wykonanym z niklowej blachy, charakterystyczny dla końcówki XIX wieku. W dwóch innych przypadkach odkryto także kilka guzików z bielizny oraz fragment paska do spodni. W dniach 5-6 sierpnia 2021 roku deszczowa pogoda uniemożliwiła dalsze prowadzenie prac związanych z wydobyciem szczątek z jam grobowych. Jednak czas ten nie został zmarnowany – do badań przy wydobytych wcześniej kościach przystąpili antropolodzy.

Do tej pory odkryto 25 szczątków, codziennie prowadzone są prace przy kolejnych jamach grobowych. Z wszelkimi wnioskami i szczegółowymi informacjami należy się wstrzymać do momentu odkrycia wszystkich jam grobowych, zakończenia prac wykopaliskowych oraz uzyskania wyników badań.

Powyższy stan wiedzy oraz zakres przeprowadzonych prac archeologicznych aktualny jest na dzień 08 sierpnia 2021 roku. Poniższe fotografie również obejmują ten okres.

Szczątki wzbudzające największe wątpliwości: cechy żeńskie i rozbita czaszka.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Kolejna niespodzianka na cmentarzu więziennym w Strzelcach Opolskich.

Szczątki pogrzebane ze srebrnym krzyżykiem i odznaczeniami za wojnę prusko-francuską z 1870 roku.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Szczątki, przy których odkryto guziki i fragment paska do spodni.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Andrzej Latussek i Mariusz Lipok w trakcie prac na dawnym cmentarzu więziennym.

(zdjęcie zbiory własne: fot. E. Dlibóg)

Puste jamy grobowe po wydobyciu szczątek, wyraźnie widoczne fragmenty trumien.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Antropolodzy i studenci antropologii podczas pracy przy wydobytych szczątkach.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Widok na nieistniejące już boisko KS. Budowlani i teren prowadzonych prac wykopaliskowych do strony dworca PKS w Strzelcach Opolskich.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)

Zasypane już miejsca prowadzonych poszukiwań ofiar represji stalinowskich.

Miejsca te wskazane zostały przez mieszkańców miasta. Przeszukano m.in. okolice transformatora, teren dawnego boiska do piłki ręcznej oraz narożniki boiska piłkarskiego od strony dworca PKS, a także wskazane miejsca wzdłuż ogrodzenia przy ul. Powstańców Śląskich i ciągu pieszego N. Bończyka.

(zdjęcia zbiory własne: fot. M. Lipok)